De gloeilamp is hét symbool van uitvinden, vanwege de beeldspraak van licht dat opgaat, maar ook vanwege de verstrekkende gevolgen van de uitvinding van de eerste commercieel bruikbare gloeilampen en de heftige octrooistrijd die erop volgde. IP Leads duikt de historie en gaat op zoek naar het verhaal achter belangrijke uitvindingen en de IE.
Drie uitvinders
De gloeilamp luidde het tijdperk van elektriciteit in huis in. Rond 1870 waren de wetenschap en de techniek zover dat vervanging van de gasverlichting door elektrische lampen in principe mogelijk was. Er was ook al veel geëxperimenteerd met gloeilampen, maar het ontbrak nog aan een commercieel bruikbare gloeilamp met voldoende levensduur. De doorbraak kwam in 1878 door een combinatie van de keuze van een gecarboniseerde draad voor de gloeidraad en een verbeterd fabricageproces met voorverhitten van de gloeidraad in een ijl koolwaterstofgas. Verder was hiervoor nodig de ontdekking dat verhitting van de gecarboniseerde gloeidraad bij het leegpompen van de lamp nodig was om snelle degradatie van de draad te voorkomen en het realiseren van de hoge elektrische weerstand die parallelschakeling van de lampen haalbaar maakte. Verschillende uitvinders vroegen octrooi aan. De Engelsman Swan was de eerste die een commercieel haalbare gloeilamp maakte. Maar de bekendste uitvinder was de Amerikaan Edison. Zijn presentatie van een werkende gloeilamp maakte het publiek enthousiast.
Tekening van een gloeilamp in Edison’s patent US 223898 (1879)
De octrooistrijd
In 1885 brak in Engeland en de VS een octrooistrijd uit tussen de bedrijven die rechten hadden op de verschillende octrooien. In Engeland won een fusie van de bedrijven van Edison en Swan. Dat zette een exodus in gang van Engelse verlichtingstechnici naar betere ondernemingskansen op het vasteland van Europa. In de loop van de jaren ‘negentig ontstond een gloeilampenkartel dat verdere octrooistrijd voorkwam, en met de octrooien achter de hand de Europese markt onder de deelnemers verdeelde en de prijzen vaststelde. De gloeilampen waren onderdeel van de verleende diensten van de elektriciteitsbedrijven en die moesten bestellingen naar het kartelkantoor in Berlijn sturen. Pas later, in de twintigste eeuw, zag men een noodzaak voor anti-kartelwetgeving.
Philips en de ontbrekende octrooiwetgeving
Ook in Nederland kwam de productie van gloeilampen op gang. Van octrooien hadden de nieuwkomers binnen Nederland geen last, omdat de octrooiverlening bij wet sinds 1870 was stilgelegd. De Nederlandse producenten exporteerden ook met succes naar andere landen op het vasteland. In 1891, kort voor afloop van de Engelse basisoctrooien (1894), voegde ook Philips’ Gloeilampenfabrieken zich op de markt. Het resultaat is bekend, het bedrijf zou uitgroeien tot marktleider. De oprichter, ingenieur Gerard Philips, had de ontwikkelingen in Engeland van nabij meegemaakt en een nieuw proces uitgevonden om gloeidraden te maken. Maar het latere succes was vooral te danken aan het internationale commerciële talent van zijn broer, Anton Philips.
